<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>

<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "/style/manualpage.dtd">

<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="/style/manual.tr.xsl"?>

<manualpage metafile="env.xml.meta">

<title>Apache’de Ortam Değişkenleri</title>

<summary>

<p>Apache HTTP Sunucusunu etkileyen ortam değişkenleri iki çeşittir.</p>

<p>İlki, işletim sisteminin denetimindeki ortam değişkenleridir. Bu

değişkenlere değer atama işlemi sunucu başlatılmadan önce yapılır.

Bunlar yapılandırma dosyalarının içinde kullanılabilir. Ayrıca,

istenirse PassEnv yönergesi kullanılarak bunlar CGI betiklerine ve

SSI sayfalarına da aktarılabilir.</p>

<p>İkincisi ise, Apache HTTP Sunucusunun kendi ortam değişkenleridir.

Bu değişkenlerde saklanan bilgi erişim denetimi, günlük kaydı gibi

çeşitli işlemleri denetlemekte kullanılabilir. Değişkenler ayrıca, CGI

betikleri gibi harici uygulamalarla iletişim mekanizması olarak da

kullanılabilir. Bu belgede bu değişkenler üzerindeki işlemlere ve

kullanım şekillerine değinilmiştir.</p>

<p>Bu değişkenlere <em>ortam değişkenleri</em> dense de işletim sisteminin

ortam değişkenleri gibi değillerdir. Bunlar sadece Apache ortamında

geçerli değişkenler olup işletim sisteminin bu değişkenlerden haberi

olmaz. Sadece CGI betikleri ve SSI sayfaları gibi harici uygulamalar

tarafından üretilen ortam değişkenleri sistem ortamının değişkenleri

haline gelirler. İşletim sistemi ortamına çalışmakta olan sunucudan

müdahale etmek isterseniz işletim sisteminizin kabuğu tarafından sağlanan

standart ortam müdahale mekanizmalarını kullanmalısınız.</p>

</summary>

<section id="setting">

<title>Ortam Değişkenlerinin Atanması</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_cache</module>

<module>mod_env</module>

<module>mod_rewrite</module>

<module>mod_setenvif</module>

<module>mod_unique_id</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_setenvif">BrowserMatch</directive>

<directive module="mod_setenvif">BrowserMatchNoCase</directive>

<directive module="mod_env">PassEnv</directive>

<directive module="mod_rewrite">RewriteRule</directive>

<directive module="mod_env">SetEnv</directive>

<directive module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive>

<directive module="mod_setenvif">SetEnvIfNoCase</directive>

<directive module="mod_env">UnsetEnv</directive>

</directivelist>

</related>

<section id="basic-manipulation">

<title>Temel Ortamda Değişiklik</title>

<p>Apache ortamında bir ortam değişkenine müdahale etmenin en temel

yolu hiçbir koşula tabi olmayan <directive module="mod_env"

>SetEnv</directive> yönergesini kullanmaktır. Bu değişkenleri Apache

başlatılırken sistem ortam değişkenleri haline getirmek için

<directive module="mod_env">PassEnv</directive> yönergesi

kullanılabilir.</p>

</section>

<section id="conditional">

<title>İsteğe Bağlı Şartlı Atamalar</title>

<p>Esnekliği arttırmak için, <module>mod_setenvif</module> modülü ile

isteğin özelliklerine uygun olarak her isteğe özel değişkenler

atayabilmek mümkün kılınmıştır. Örneğin, bir değişken sadece isteği

yapan tarayıcıya özgü bir değerle veya sadece belli bir başlık

alanınına bağlı olarak atanabilir. Daha da esnek bir mekanizma,

ortam değişkeni atamak için <code>[E=...]</code> seçeneğinin

kullanıldığı <module>mod_rewrite</module> modülünün <directive

module="mod_rewrite" >RewriteRule</directive> yönergesi ile

sağlanmıştır.</p>

</section>

<section id="unique-identifiers">

<title>Eşsiz Betimleyiciler</title>

<p>Son olarak, <module>mod_unique_id</module> <code>UNIQUE_ID</code>

ortam değişkenine her istek için o isteğin çok özel koşullar altında

tüm diğer istekler arasında eşsizliğini garanti edecek bir değer

atar.</p>

</section>

<section id="standard-cgi">

<title>Standart CGI Değişkenleri</title>

<p>Apache yapılandırmasıyla atanan ve kabuğa aktarılan ortam

değişkenlerinden başka <a href="http://www.ietf.org/rfc/rfc3875">CGI

Belirtimi</a>nin gerektirdiği istekler hakkında temel bilgileri

içeren ortam değişkenlerinin CGI betikleri ve SSI sayfalarınca

atanabilmesi sağlanmıştır.</p>

</section>

<section id="caveats">

<title>Bazı Yetersizlikler</title>

<ul>

<li>Standart CGI değişkenlerini ortam değişkenlerine müdahale

yönergelerini kullanarak değiştirmek veya geçersiz kılmak mümkün

değildir.</li>

<li>CGI betiklerini çalıştırmak için <program>suexec</program>

kullanıldığında ortam, CGI betikleri çalıştırılmadan önce

<em>güvenilir</em> değişkenler kalacak şekilde temizlenir.

<em>Güvenilir</em> değişken listesi <code>suexec.c</code> içinde

derleme sırasında tanımlanır.</li>

<li>Taşınabilirlik adına, ortam değişkenlerinin isimleri sadece

harfler, rakamlar ve alt çizgi imlerini içerebilir. Bunlara ek

olarak ismin ilk karakteri bir rakam olmamalıdır. Değişkenler CGI

betiklerine ve SSI sayfalarına aktarılırken bu sınırlamalara uygun

olmayan karakterlerin yerlerine alt çizgi imleri konur.</li>

<li>Bir özel durum, CGI betiklerine ve benzerlerine ortam

değişkenleri üzerinden aktarılan HTTP başlıklarıdır (aşağıya

bakın). Bunlar büyük harfe dönüştürülür ve sadece tireler

altçizgilere dönüştürülür. Eğer HTTP başlığı geçersiz karakter

içeriyorsa başlığın tamamı yoksayılır. Böyle bir durumda ne

yapılacağı öğrenmek için <a href="#fixheader">aşağıya</a>

bakın.</li>

<li>İsteklerin işleme konması sırasında <directive

module="mod_env">SetEnv</directive> yönergesi geç çalıştırılır,

yani <directive module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive> ve

<directive module="mod_rewrite">RewriteCond</directive> gibi

yönergeler <directive module="mod_env">SetEnv</directive> ile

atanan değişken değerlerini görmezler.</li>

</ul>

</section>

</section>

<section id="using">

<title>Ortam Değişkenlerinin Kullanımı</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_authz_host</module>

<module>mod_cgi</module>

<module>mod_ext_filter</module>

<module>mod_headers</module>

<module>mod_include</module>

<module>mod_log_config</module>

<module>mod_rewrite</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_access_compat">Allow</directive>

<directive module="mod_log_config">CustomLog</directive>

<directive module="mod_access_compat">Deny</directive>

<directive module="mod_ext_filter">ExtFilterDefine</directive>

<directive module="mod_headers">Header</directive>

<directive module="mod_log_config">LogFormat</directive>

<directive module="mod_rewrite">RewriteCond</directive>

<directive module="mod_rewrite">RewriteRule</directive>

</directivelist>

</related>

<section id="cgi-scripts">

<title>CGI Betikleri</title>

<p>Ortam değişkenlerinin başlıca amaçlarından biri CGI betikleriyle

iletişim kurmaktır. Yukarıda bahsedildiği gibi CGI betiklerine

aktarılan ortam Apache yapılandırmasında atanan değişkenlere ek

olarak istek hakkında standart temel bilgileri de içerir. Bu konuda

ayrıntılı bilgi edinmek için <a href="howto/cgi.html">CGI

Öğreticisi</a>ne bakabilirsiniz.</p>

</section>

<section id="ssi-pages">

<title>SSI Sayfaları</title>

<p>Sunucu tarafında <module>mod_include</module> modülünün

<code>INCLUDES</code> süzgeci ile yorumlanan SSI sayfalarında ortam

değişkenleri <code>echo</code> elemanı ile basılabilir ve sayfayı

isteğin özelliklerine uygun olarak oluşturmak için ortam

değişkenleri akış denetim elemanları içinde kullanılabilir. Apache

ayrıca, yukarıda bahsedildiği gibi standart CGI ortam değişkenli SSI

sayfalarını da sağlayabilmektedir. Daha ayrıntılı bilgi edinmek için

<a href="howto/ssi.html" >SSI Öğreticisi</a>ne bakabilirsiniz.</p>

</section>

<section id="access-control">

<title>Erişim Denetimi</title>

<p><code>allow from env=</code> ve <code>deny from env=</code>

yönergeleri sayesinde ortam değişkenlerine dayalı olarak sunucuya

erişim denetim altında tutulabilir. Bunlar <directive

module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive> yönergesi ile birlikte

kullanılmak suretiyle sunucuya erişim isteğin özelliklerine bağlı

olarak daha esnek bir tarzda denetlenebilir. Örneğin, belli bir

tarayıcının sunucuya erişimi bu yönergelerle engellenebilir.</p>

</section>

<section id="logging">

<title>Şartlı Günlük Kaydı</title>

<p>Ortam değişkenleri <directive module="mod_log_config"

>LogFormat</directive> yönergesinin <code>%e</code> seçeneği

kullanılarak erişim günlüğüne kaydedilebilir. Bundan başka,

<directive module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesi

sayesinde isteklerin günlüğe kaydedilip kaydedilmeyeceğine ortam

değişkenlerine dayalı olarak karar verilmesi sağlanabilir. Bunlar

<directive module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive> yönergesi ile

birlikte kullanılmak suretiyle günlük kayıtları isteğin

özelliklerine bağlı olarak daha esnek bir tarzda denetlenebilir.

Örneğin, <code>gif</code> uzantılı dosyalar için yapılan isteklerin

günlüğe kaydedilmemesi veya sadece alt ağınızın dışından gelen

isteklerin günlüğe kaydedilmesini isteyebilirsiniz.</p>

</section>

<section id="response-headers">

<title>Şartlı Yanıt Başlıkları</title>

<p><directive module="mod_headers">Header</directive> yönergesi belli

bir yanıt başlığının istemciye gönderilip gönderilmeyeceğine belli

bir ortam değişkeninin varlığına bakarak karar vermek için

kullanılabilir. Böylece örneğin, belli bir başlığın istemciye

gönderilmesine istemciden belli bir başlığın alınıp alınmadığına

bağlı olarak karar verilebilir.</p>

</section>

<section id="external-filter">

<title>Harici Süzgeçlerin Etkinleştirilmesi</title>

<p><module>mod_ext_filter</module> tarafından yapılandırılan harici

süzgeçler <directive module="mod_ext_filter"

>ExtFilterDefine</directive> yönergesinin <code>disableenv=</code> ve

<code>enableenv=</code> seçenekleri kullanılarak bir ortam

değişkenine bağlı olarak etkinleştirilebilir.</p>

</section>

<section id="url-rewriting">

<title>URL Kurgulaması</title>

<p><directive module="mod_rewrite">RewriteCond</directive>

yönergesinin <em>SınamaDizgesi</em> olarak kullanılan

<code>%{ENV:<em>değişken</em>}</code> biçemi

<module>mod_rewrite</module> yeniden yazma motorunun ortam

değişkenlerine bağlı kararlar almasını mümkün kılar. Yalnız şuna

dikkat ediniz: <module>mod_rewrite</module>’ta <code>ENV:</code>

öneki kullanılmadan belirtilen değişkenler ortam değişkenleri

değillerdir. Onlar <module>mod_rewrite</module>’a özgü diğer

modüllerden erişilemeyen özel değişkenlerdir.</p>

</section>

</section>

<section id="special">

<title>Özel Amaçlı Ortam Değişkenleri</title>

<p>Birlikte çalışabilirlik sorunları Apache’nin belli istemcilerle

veri alışverişi sırasında davranışını değiştirmesini gerektirebilir.

Genellikle <directive module="mod_env" >SetEnv</directive> ve

<directive module="mod_env" >PassEnv</directive> yönergelerinden

başka <directive module="mod_setenvif" >BrowserMatch</directive>

gibi yönergelerle ortam değişkenleri atanarak bunu sağlayan

mekanizmaların olabildiğince esnek davranabilmesi sağlanabilir.</p>

<section id="downgrade">

<title><code>downgrade-1.0</code></title>

<p>İstek, daha yüksek bir HTTP protokolüyle yapılmış olsa bile

HTTP/1.0 isteği olarak ele alınır.</p>

</section>

<section id="force-gzip">

<title><code>force-gzip</code></title>

<p><code>DEFLATE</code> süzgeci etkinse tarayıcının tercih ettiği

kodlama koşulsuz olarak yoksayılarak sıkıştırılmış çıktı

gönderilir.</p>

</section>

<section id="force-no-vary">

<title><code>force-no-vary</code></title>

<p>İstemciye gönderilmeden önce yanıttan <code>Vary</code> alanının

çıkarılmasına sebep olur. Bazı istemciler bu alanı gerektiği gibi

yorumlayamazlar, bu değişken atanarak bu sorunla karşılaşılmamaya

çalışılır. Bu değişkenin atanması ayrıca

<strong>force-response-1.0</strong> değişkeninin de atanmasına sebep

olur.</p>

</section>

<section id="force-response">

<title><code>force-response-1.0</code></title>

<p>HTTP/1.0 isteği yapan istemcilere HTTP/1.0 yanıtı verilmesini zorunlu

kılar. AOL vekillerindeki bir sorun nedeniyle gerçeklenmiştir. Bazı

HTTP/1.0 istemciler HTTP/1.1 yanıtlarında doğru davranmayabilirler; bu

değişken atanarak bunların sorunları giderilebilir.</p>

</section>

<section id="gzip-only-text-html">

<title><code>gzip-only-text/html</code></title>

<p>Bu değişkene "1" değeri atandığında <code>text/html</code>’den

farklı içerik türleri için <module>mod_deflate</module> modülü

tarafından sağlanan <code>DEFLATE</code> çıktı süzgeci iptal

edilir. Sıkıştırılmış olarak saklanan dosyalar kullanıyorsanız bu

değişkeni <module>mod_negotiation</module> modülü de dikkate alır

(kimliğine bakarak sadece gzip için değil, tüm kodlamalar için bunu

yapar).</p>

</section>

<section id="no-gzip"><title><code>no-gzip</code></title>

<p>Bu değişken atandığında, <module>mod_deflate</module> modülünün

<code>DEFLATE</code> süzgeci kapatılır ve

<module>mod_negotiation</module> modülü kodlanmış kaynak teslimatını

reddeder.</p>

</section>

<section id="no-cache"><title>no-cache</title>

<p><em>2.2.12 sürümünden beri kullanılabilmektedir.</em></p>

<p>Atandığı takdirde, <module>mod_cache</module> artık

önbelleklenebilecek yanıtları kaydetmeyecektir. Bu ortam değişkeni bir

yanıtın halihazırda mevcut bir isteğe sunulmak üzere önbellekte olup

olmadığından etkilenmez.</p>

</section>

<section id="nokeepalive">

<title><code>nokeepalive</code></title>

<p>Bu değişken atandığında, <directive module="core"

>KeepAlive</directive> yönergesi iptal edilir.</p>

</section>

<section id="prefer-language">

<title><code>prefer-language</code></title>

<p>Değer olarak <code>en</code>, <code>ja</code> veya

<code>x-klingon</code> gibi bir dil kısaltması verilerek atanmışsa

<module>mod_negotiation</module> modülünün normal davranışını

değiştirerek belirtilen dilde bir teslimat yapılmaya çalışılır.

Böyle bir belge yoksa normal <a

href="content-negotiation.html">uzlaşım</a> süreci uygulanır.</p>

</section>

<section id="redirect-carefully">

<title><code>redirect-carefully</code></title>

<p>İstemciye bir yönlendirme gönderirken sunucuyu daha dikkatli olmaya

zorlar. Bu genellikle istemcinin yönlendirmeler konusunda sorunlu

olduğu bilindiği takdirde yararlı olur. Bu değişkenin gerçeklenme

sebebi, dizin kaynaklarına yönlendirmeler için DAV yöntemlerini

kullanan Microsoft'un WebFolders yazılımındaki bir sorundur.</p>

</section>

<section id="suppress-error-charset">

<title><code>suppress-error-charset</code></title>

<p><em>2.0.54 sürümünden beri mevcuttur.</em></p>

<p>Apache bir isteğe bir yönlendirme ile yanıt verdiğinde istemci

yönlendirmeyi kendiliğinden yapmaz veya yapamazsa kullanıcıya yanıtla

birlikte gönderilen metin gösterilir. Apache normal olarak bu metni

ISO-8859-1 ile kodlar.</p>

<p>Ancak, yönlendirmenin yapıldığı sayfa farklı bir karakter kümesine

sahipse bazı tarayıcı sürümleri asıl sayfanın karakter kodlaması yerine

yönlendirmenin kodlamasını kullanmaya çalışırlar. Bu özellikle Yunanca

gibi dillerde hedef sayfanın hatalı yorumlanmasına yol açar.</p>

<p>Bu ortam değişkeninin atanması Apache’nin yönlendirme için karakter

kümesi belirtmemesini sağlamak suretiyle hatalı tarayıcıların hedef

sayfayı yanlış karakter kodlamasıyla yorumlamasını önler.</p>

<note type="warning">

<title>Güvenlik Uyarısı</title>

<p>Hata sayfalarının bir karakter kümesi belirtilmeksizin yollanması,

HTTP/1.1 belirtimine uymayan ve karakter kümesini içeriğe bakarak

tahmin etmeye çalışan tarayıcılarda (MSIE) karşı siteden betik

saldırısı yorumuna sebep olabilir. Girdi verisindeki UTF-7 içerik

(istek betimleyici gibi) karşı siteden betik saldırılarını engellemek

için tasarlanmış normal önceleme mekanizmalarıyla öncelenmeyeceği için

böyle tarayıcılar UTF-7 karakter kodlaması kullanılarak kolayca

aldatılabilir.</p>

</note>

</section>

<section id="proxy"><title><code>force-proxy-request-1.0</code>,

<code>proxy-nokeepalive</code>, <code>proxy-sendchunked</code> ve

<code>proxy-sendcl</code>, <code>proxy-chain-auth</code>,

<code>proxy-interim-response</code>, <code>proxy-initial-not-pooled</code>

</title>

<p>Bu yönergeler <module>mod_proxy</module> modülünün normal protokol

davranışını değiştirirler. Daha ayrıntılı bilgi için

<module>mod_proxy</module> ve <module>mod_proxy_http</module>

belgelerine bakınız.</p>

</section>

</section>

<section id="examples">

<title>Örnekler</title>

<section id="fixheader">

<title>Bozuk başlıkların CGI betiklerine aktarılması</title>

<p>2.4 sürümünden itibaren, <module>mod_cgi</module> modülü ve diğer

modüllerde HTTP başlıklarının ortam değişkenlerine dönüştürülmesi

bağlamında Apache daha seçici davranmaktadır. Önce HTTP başlığındaki

geçersiz karakterlerin tamamı altçizgilere dönüştürülür. Bu, başlık

zerki yoluyla yapılan karşı-site-betiklerini-çalıştırma saldırısını

önlemeye yöneliktir. (Bakınız: <a

href="http://events.ccc.de/congress/2007/Fahrplan/events/2212.en.html"

>Unusual Web Bugs</a>, slide 19/20).</p>

<p>Bozuk başlıklar gönderdiği halde bunlara dokunulmamasını gerektiren

bir istemciniz varsa, <module>mod_setenvif</module> ve

<module>mod_header</module> modüllerinin sunduğu yapıyı örnekteki gibi

kullanarak bu sorunun üstesinden gelebilirsiniz:</p>

<example>

# <br />

# Aşağıdaki satırlarla bir istemcinin gönderdiği bozuk<br />

# Accept_Encoding başlıklarının istenildiği gibi işlenmesi<br />

# sağlanabilir.<br />

#<br />

SetEnvIfNoCase ^Accept.Encoding$ ^(.*)$ fix_accept_encoding=$1<br />

RequestHeader set Accept-Encoding %{fix_accept_encoding}e env=fix_accept_encoding

</example>

</section>

<section id="misbehaving">

<title>Protokolü yanlış yorumlayan tarayıcıların davranışlarının

değiştirilmesi</title>

<p>Önceki sürümlerde bilinen istemci davranışlarına karşı önlem olarak

aşağıdaki satırların <code>httpd.conf</code> içinde bulunması

önerilirdi. Fakat, böyle tarayıcılar artık ortalıkta görünmediğinden

bu yapılandırmaya da artık gerek kalmamıştır.</p>

<example>

#<br />

# Aşağıdaki yönergeler normal HTTP yanıt davranışını değiştirirler.<br />

# İlk yönerge Netscape 2.x ve kendini öyle gösteren tarayıcılar için<br />

# kalıcı bağlantıyı (keepalive) iptal eder. İkinci yönerge ise HTTP/1.1<br />

# protokolü bozuk olan ve 301/302 durum kodlu yönlendirme yanıtları<br />

# kullanıldığında kalıcı bağlantıları gerektiği gibi desteklemeyen<br />

# Microsoft Internet Explorer 4.0b2 içindir.<br />

#<br />

BrowserMatch "Mozilla/2" nokeepalive<br />

BrowserMatch "MSIE 4\.0b2;" nokeepalive downgrade-1.0 force-response-1.0<br />

<br />

#<br />

# Aşağıdaki yönergeler HTTP/1.0 yanıtlarından başkasına yabancı olan<br />

# tarayıcılara HTTP/1.1 yanıtlarının gönderilmesini iptal eder.<br />

#<br />

BrowserMatch "RealPlayer 4\.0" force-response-1.0<br />

BrowserMatch "Java/1\.0" force-response-1.0<br />

BrowserMatch "JDK/1\.0" force-response-1.0

</example>

</section>

<section id="no-img-log">

<title>Resim isteklerinin erişim günlüğüne kaydedilmemesi</title>

<p>Bu örnek resim isteklerinin erişim günlüğüne yazılmasını engeller.

Bu örnek değiştirilerek belli dizinlerin veya belli konaklardan

gelen isteklerin günlüğe kaydedilmesini engellemek amacıyla da

kullanılabilir.</p>

<example>

SetEnvIf Request_URI \.gif image-request<br />

SetEnvIf Request_URI \.jpg image-request<br />

SetEnvIf Request_URI \.png image-request<br />

CustomLog logs/access_log common env=!image-request

</example>

</section>

<section id="image-theft">

<title>“Resim Hırsızlığı” için önlem alınması</title>

<p>Bu örnekte sunucunuzda bulunmayan sayfalarda sunucunuzdaki

resimlerin kullanılmasının nasıl önleneceği gösterilmiştir. Bu

yapılandırma önerilmemekle birlikte nadir durumlarda işe yarar. Tüm

resimlerin <code>/siteler/resimler</code> dizini altında tutulduğu

varsayılmıştır.</p>

<example>

SetEnvIf Referer "^http://www\.example\.com/" local_referal<br />

# Referrer bilgisi göndermeyen tarayıcılara izin verelim<br />

SetEnvIf Referer "^$" local_referal<br />

&lt;Directory /siteler/resimler&gt;<br />

<indent>

Order Deny,Allow<br />

Deny from all<br />

Allow from env=local_referal

</indent>

&lt;/Directory&gt;

</example>

<p>Bu teknik hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için ServerWatch

üzerindeki "<a

href="http://www.serverwatch.com/tutorials/article.php/1132731"

>Diğer sitelerin sizin resimlerinizle donatılmasını engellemek</a>"

belgesine bakınız.</p>

</section>

</section>

</manualpage>