<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>

<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "/style/manualpage.dtd">

<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="/style/manual.tr.xsl"?>

<manualpage metafile="dso.xml.meta">

<title>Devingen Paylaşımlı Nesne Desteği</title>

<summary>

<p>Apache HTTP Sunucusu modüler bir program olup, yönetici sadece bir

grup modül seçerek sunucuya işlevsellik ekleyebilir. Modüller, Devingen

Paylaşımlı Nesneler (DSO - Dynamic Shared Object) halinde

<program>httpd</program> programından ayrı olarak derlenir. DSO modülleri

sunucunun derlenmesi sırasında derlenebileceği gibi ayrı olarak derlenip

daha sonra Apache Eklenti Aracı (Apache Extension Tool)

<program>apxs</program> programı kullanılarak da sunucuya eklenebilir.</p>

<p>Bu belgede DSO modüllerinin kullanımının yanında teorisine de

değinilecektir.</p>

</summary>

<section id="implementation"><title>Gerçeklenim</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_so</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_so">LoadModule</directive>

</directivelist>

</related>

<p>Apache httpd modüllerini yüklemek için DSO desteği, Apache httpd

çekirdeğine durağan olarak ilintilenerek derlenmiş olan

<module>mod_so</module> adında bir modül tarafından sağlanır.

<module>core</module> modülünden başka, bir DSO modülü olamayan tek modül

<module>mod_so</module> modülüdür. Apache ile dağıtılan hemen hemen tüm

diğer Apache modülleri bir DSO modülüne yerleştirilebilir. Derlenmiş

modüller <code>mod_filanca.so</code> biçeminde birer DSO ismi alırlar ve

her biri istenirse <code>httpd.conf</code> dosyasında

<module>mod_so</module> modülünün <directive module="mod_so"

>LoadModule</directive> yönergesiyle belirtilerek sunucu başlatılırken

veya yeniden başlatılırken sunucuya yüklenebilir.</p>

<p><a href="install.html">Kurulum belgesinde</a> açıklandığı gibi, her DSO

modülü <program>configure</program> programının

<code>--enable-mods-static</code> seçeneği ile devredışı bırakılabilir.</p>

<p>Apache httpd modülleri için (özellikle üçüncü parti modüller için) DSO

dosyası üretimini kolaylaştırmak amacıyla <program>apxs</program>

(<dfn>APache eXtenSion</dfn>) adında yeni bir destek programı

kullanılmaktadır. Bu program Apache httpd modüllerini Apache httpd kaynak

ağacından ayrı olarak derlemek için kullanılabilir. Fikir basittir: Apache

HTTP Sunucusu derlenirken DSO dosyalarını derlemek için platforma bağımlı

derleyici ve ilintileyici seçenekleri <program>apxs</program>

programının içine konur ve <code>make install</code> ile kurulum sırasında

Apache httpd C başlık dosyaları da kurulur. Böylece

kullanıcı Apache httpd dağıtımının kaynak ağacına ihtiyaç duymadan ve

platforma bağımlı derleyici ve ilintileyici seçeneklerini bilmek zorunda

kalmadan istediği Apache httpd modülünü <program>apxs</program>

programını kullanarak derleyebilir.</p>

</section>

<section id="usage"><title>Kullanım Özeti</title>

<p>Apache HTTP Sunucusu 2.x’in DSO özelliklerine bir giriş olarak burada

kısaca bir bilgi vermekle yetinilecektir:</p>

<ol>

<li><p>Kaynak dosyası <code>mod_filanca.c</code> dosyasında dağıtılan bir

<em>özgün</em> Apache htpd modülünü <code>mod_filanca.so</code> isminde

bir DSO modülü olarak derlemek ve kurmak için şöyle yapılır:</p>

<example>

$ /configure --prefix=/kurulum/yeri --enable-filanca<br />

$ make install

</example>

</li>

<li><p>Apache HTTP Sunucusunu tüm modüller etkin olarak

derleyebilirsiniz. Fakat sunucunun başlatılması sırasında sadece temel

modüller yüklenir. Daha sonra <code>httpd.conf</code> içindeki

<directive module="mod_so">LoadModule</directive> yönergelerini etkin

veya etkisiz hale getirerek yüklenecek modülleri

değiştirebilirsiniz.</p>

<example>

$ /configure --enable-mods-shared=all<br />

$ make install

</example>

</li>

<li><p>Bazı modüller sadece geliştiriciler içindir ve bunlar tüm

modüllerin derlenmesini (<em>all</em>) seçseniz bile derlenmeyecektir.

Geliştirici modülleri dehil tüm modülleri derlemek isterseniz

<em>reallyall</em> kullanınız. Ek olarak, derlenmiş modüller için

kullanılan <directive module="mod_so">LoadModule</directive>

yönergelerinin tamamını <code>--enable-load-all-modules</code> derleme

seçeneği ile etkin kılabilirsiniz.</p>

<example>

$ /configure --enable-mods-shared=reallyall --enable-load-all-modules<br />

$ make install

</example>

</li>

<li><p>Kaynak dosyası <code>mod_filanca.c</code> dosyasında dağıtılan bir

<em>üçüncü parti</em> Apache httpd modülü <code>mod_filanca.so</code>

isminde bir DSO modülü olarak Apache httpd kaynak ağacının dışında

<program>apxs</program> kullanarak derlemek ve kurmak için şöyle

yapılır:</p>

<example>

$ cd /bir/kurulum/yeri<br />

$ apxs -c mod_filanca.c<br />

$ apxs -aci filanca mod_filanca.la

</example>

</li>

</ol>

<p>Tüm durumlarda derlenen paylaşımlı modülü Apache httpd’nin etkin

kılabilmesi için <code>httpd.conf</code> dosyasında o modül için bir

<directive module="mod_so">LoadModule</directive> yönergesi

bulunmalıdır.</p>

<p>Ayrıntılı bilgi için <a href="programs/apxs.html">apxs belgelerine</a>

bakınız.</p>

</section>

<section id="background"><title>Artalan Bilgisi</title>

<p>Günümüzün Unix türevlerinde var olan bir mekanizma sayesinde

çalıştırılabilir bir programın adres uzayına çalışma anında yüklenmek

veya ilintilenmek üzere <em>Devingen Paylaşımlı Nesneler</em> (DSO -

Dynamic Shared Object) adı verilen, özel bir biçem kullanarak kodlanmış

program parçaları oluşturulabilir.</p>

<p>Bu yükleme normalde iki yolla yapılabilir: Ya çalıştırılabilir

programın başlatılması sırasında yüklenen <code>ld.so</code> adlı bir

sistem programınının devingen olarak yüklenmesi ile ya da

çalıştırılabilir programın içinden Unix yükleyicisine programsal sistem

arayüzü sağlayan <code>dlopen()/dlsym()</code> sistem çağrılarının elle

yapılması suretiyle.</p>

<p>İlk yöntemde kullanılan DSO’lara genelde <em>paylaşımlı

kütüphaneler</em> veya <em>DSO kütüphaneleri</em> adı verilir ve

bunların dosyaları <code>libfilanca.so</code> veya

<code>libfilanca.so.1.2</code> biçiminde isimlendirilir. Belli bir

sistem dizininde (normalde <code>/usr/lib</code>) bulunurlar ve derleme

sırasında ilintileyici komutuna <code>-lfilanca</code> şeklinde

belirtilerek çalıştırılabilir programla ilintilenirler. Doğrudan

çalıştırılabilir koda eklenen bu kodlar Unix yükleyicisinin programın

başlatılması sırasında kütüphaneyi <code>/usr/lib</code> altında

<code>libfilanca.so</code> adıyla bulabilmesini sağlar. Kütüphanelerin

aranacağı yerler ya <code>-R</code> gibi bir ilintileyici seçeneği ile

koda eklenir ya da arama yolları <code>LD_LIBRARY_PATH</code> ortam

değişkeni aracılığıyla yapılandırılır. Böylece çalıştırılabilir

programda henüz çözümlenmemiş simgeler DSO içinde bulunarak

çözümlenebilir.</p>

<p>Çalıştırılabilir program içindeki simgelere normalde DSO içinden

atıfta bulunulmaz (genel kod kütüphanesinin başka programlarca da

kullanılması nedeniyle). Bu bakımdan DSO tarafında böyle bir çözümleme

yapılmaz. Çalıştırılabilir program da DSO’daki simgeleri kendisi

çözümlemeye uğraşmaz, bu işlemlerden tamamen Unix yükleyicisi

(<code>ld.so</code>) sorumludur. (Aslında, <code>ld.so</code>’yu

çağıracak kod, her çalıştırılabilir programın içine ilintilenmiş

(durağan değil) başlatma kodunun bir parçasıdır.) Programlar tarafından

ortaklaşa kullanılan kütüphanelerin devingen olarak yüklenmesinin sebebi

basittir: Kütüphane kodu <code>libc.so</code> gibi bir sistem

kütüphanesine bir kere kaydedilip disk alanından yer kazanılmış

olur.</p>

<p>İkinci yöntemde kullanılan DSO’lara yine <em>paylaşımlı

kütüphaneler</em> veya <em>DSO kütüphaneleri</em> adı verilir fakat

bunların dosyaları geçerli kabule göre <code>filanca.so</code> gibi

isimlendirilse de genelde keyfi olarak seçilen bir dosya uzantısı

kullanılarak isimlendirilirler. Bu dosyalar genellikle programa özel bir

dizinde dururlar ve bu dosyaları kullanacak olan çalıştırılabilir

programla aralarında özdevimli olarak bağ kurulmamıştır. Bunun yerine,

çalıştırılabilir program DSO’yu çalışma anında <code>dlopen()</code>

sayesinde kendi adres uzayına ekler. Çalıştırılabilir program için

DSO’daki simgeler bu sırada çözümlenmez. Özdevimli olarak devreye

giren Unix yükleyicisi, (varsa) artakalan simgeleri, çalıştırılabilir

ihraç edilen simge kümelerini (ve özellikle her yerde hazır ve nazır

<code>libc.so</code> içindeki tüm simgeleri) kullanarak çözümler. Bu

yolla DSO, çalıştırılabilir programın simge kümesi bilgilerini sanki

kendisine baştan durağan olarak ilintilenmiş gibi ulaşabilir.</p>

<p>Son olarak, DSO’nun programlama arayüzünün getirilerinden yararlanmak

amacıyla çalıştırılabilir program, daha sonra dağıtım tabloları vb.

yerlerde kullanmak üzere <code>dlsym()</code> üzerinden DSO’daki belli

simgeleri çözümlemek zorundadır. Başka bir deyişle: Çalıştırılabilir

program ihtiyaç duyduğu her simgeyi kullanmak için kendisi çözümleme

yapmak zorundadır. Böyle bir mekanizmanın getirisi, programın isteğe

bağlı parçalarının gerekli olana kadar yüklenmemesidir (böylece daha az

bellek alanı kullanılır). Gerektiği zaman programın işlevselliğini

arttırmak amacıyla bu parçalar devingen olarak programa

yüklenebilir.</p>

<p>DSO mekanizmasının bu basit gibi görünen işleyişinde zorluk içeren bir

adım şudur (başkaları da olabilir): Bir programın işlevselliğini

genişletmek için DSO kullanılırken (ikinci yöntem) çalıştırılabilir

programdan DSO için simgelerin çözümlenmesi. Zorluğun sebebi,

"tersine çözümleme" yapılmasıdır; çalıştırılabilir programın simge

kümesindeki DSO simgeleri kütüphane tasarımına aykırı bir şekilde

çözümlenir ve bu uygulama tüm platformlarda hazır olarak

desteklenmediği gibi standartlaşmış da değildir. Geçer uygulamada

çalıştırılabilir programın evrensel simgeleri çoğunlukla yeniden dışa

verilmez ve bu bakımdan bir DSO içinde kullanılmaları uygun değildir.

Esas sorun, çalıştırılabilir bir programın işlevselliğini çalışma

anında genişletmek için DSO kullanımı sırasında ilintileyicinin tüm

evrensel simgeleri dışa vermesini zorlamanın bir yolunu bulmaktır.</p>

<p>Paylaşımlı kütüphane yaklaşımı bu bakımdan türünün tek örneğidir,

çünkü DSO mekanizması özellikle bunun için tasarlanmıştır, dolayısıyla

işletim sisteminin sağladığı hemen hemen tüm kütüphaneler için

kullanılabilir.</p>

</section>

<section id="advantages"><title>Getiriler ve Götürüler</title>

<p>Yukarıda bahsedilen DSO’ya dayalı özelliklerin getirileri

şunlardır:</p>

<ul>

<li>Sunucu paketi çalışma anında daha esnektir çünkü, sunucuyu

oluşturan parçalar derleme sırasında <program>configure</program>

seçenekleriyle birleştirilmek yerine <code>httpd.conf</code> içinde

<directive module="mod_so">LoadModule</directive> yönergeleri

sayesinde çalışma anında birleştirilebilmektedir. Bu yolla, örneğin

tek bir Apache kurulumuyla birbirinden farklı yapılandırmalara sahip

çok sayıda sunucu çalıştırmak mümkündür. (standart veya SSL sürümü;

basitleştirilmiş veya devingen sürümü [mod_perl, PHP3], vs.)</li>

<li>Sunucu paketi kurulumdan sonra bile üçüncü parti modüllerle kolayca

genişletilebilir. Bu özellikle, bir Apache temel paketinin yanında

PHP, mod_perl, mod_security gibi ek paketler oluşturan paket

dağıtıcılarına büyük yarar sağlar.</li>

<li>Yeni Apache httpd modülleri için daha kolay prototip

geliştirilebilir: Modül kaynak kodunu DSO/<program>apxs</program> çifti

sayesinde Apache httpd kaynak ağacının dışında derleyip modülün yeni

bir sürümünü bir <code>apxs -i</code> komutunun ardından

<code>apachectl restart</code> yaparak çalışan bir Apache HTTP

Sunucusunda denemek daha kolay hale getirilmiştir.</li>

</ul>

<p>DSO kullanımının götürüleri ise şunlardır:</p>

<ul>

<li>İlk yüklemede %20 yavaşlama: Unix yükleyicisi simgeleri çözümlemek

zorunda olduğundan sunucu ilk başlatılırken yaklaşık %20 daha yavaş

faaliyete geçer.</li>

<li>Çalışma sırasında % 5 yavaşlama: Konumdan bağımsız kodun (PIC -

Position Independent Code) göreli adresleme için karmaşık oyunlara

girmesi ve bunun mutlak adresleme kadar hızlı olmaması nedeniyle

sunucu bazı platformlarda çalışma anında yaklaşık %5 daha yavaş

çalışabilir.</li>

<li>DSO'nun tüm modüller için uygun olmaması: DSO modülleri bazı

platformlarda diğer DSO temelli kütüphanelerle ilintilenemediğinden

(<code>ld -lfilanca</code>) DSO mekanizmasını tüm modül türleri için

kullanamazsınız (örneğin a.out temelli platformlar bu işlevselliği

ELF temelli platformlar kadar iyi sağlamaz). Başka bir deyişle, DSO

dosyaları olarak derlenmiş modüllerin kullanabileceği simgeler ya

Apache httpd temel kodunda vardır ya Apache httpd temel kodunun

kullandığı C kütüphanesinde (<code>libc</code>) ve diğer durağan ve

devingen kütüphanelerde vardır ya da konumdan bağımsız kodu içeren

durağan kütüphane arşivlerinde (<code>libfilanca.a</code>)

vardır. Diğer modülleri kullanmak için tek şansınız ya Apache httpd

çekirdeğinin modüle bir atıf içermesini sağlamak ya da modül kodunu

<code>dlopen()</code> vasıtasıyla yüklemektir.</li>

</ul>

</section>

</manualpage>