<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>

<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "style/manualpage.dtd">

<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="style/manual.tr.xsl"?>

<manualpage metafile="caching.xml.meta">

<title>Önbellek Kullanım Kılavuzu</title>

<summary>

<p>Bu belge <module>mod_cache</module>,

<module>mod_disk_cache</module>, <module>mod_file_cache</module>

modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>

için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil

olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve

yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache HTTPD sunucusunun önbellekleme

özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>

</summary>

<section id="introduction">

<title>Giriş</title>

<p>Apache HTTP sunucusunun 2.2 sürümünden itibaren

<module>mod_cache</module> ve <module>mod_file_cache</module> modülleri

deneysel olmaktan çıkarılmış ve üretim amaçlı kullanılabileceğine karar

verilmiştir. Bu önbellekleme mimarileri gerek HTTP sunucusu gerekse

vekili olarak çalışmada HTTP işlemlerini hızlandırmak anlamında sunucuya

güç katarlar.</p>

<p><module>mod_cache</module>, ortam sağlayıcı modülü olan

<module>mod_disk_cache</module> ile birlikte HTTP önbelleklemesini

akıllıca yerine getirir. İçeriğin kendisi önbellekte saklanırken

<module>mod_cache</module> içeriğin önbelleklenebilmesini denetim

altında tutan HTTP başlıkları ve seçenekleri ile ilgilenir. Yerel ve

vekalet edilen içeriğin her ikisinin de aynı anda işlem görmesi

sağlanabilir. <module>mod_cache</module>, vekalet edilen içeriğe,

devingen yerel içeriğe veya zamanla değişen yerel dosyalara erişimi

hızlandırma ihtiyacına yönelik olarak hem basit hem de karmaşık

önbellekleme yapılandırmalarını mümkün kılar.</p>

<p><module>mod_file_cache</module> ise biraz daha temel ancak bazen daha

kullanışlı olabilen bir önbellekleme şekli ile ilgilenir. URL’lerin

önbelleklenebilmesini mümkün kılmanın karmaşıklığıyla boğuşmak yerine

<module>mod_file_cache</module>, dosyaların httpd’nin son başlatıldığı

zamanki durumlarını saklamak için dosyaların belleğe eşlenmek üzere ele

alınmasını sağlar. Böylelikle, <module>mod_file_cache</module>, çok sık

değişmeyen durağan yerel dosyalara erişim zamanını azaltmaya yardım

eder.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> ve

<directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergeleri ile

ilgili bölümlerde anlatılanları saymazsak

<module>mod_file_cache</module>, bu belgenin asıl konusu olan

<module>mod_cache</module> önbellekleme mimarisine göre daha basit bir

önbellekleme gerçeklenimidir.</p>

<p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin

olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine

Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>

belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>

</section>

<section id="overview">

<title>Önbelleklemeye Bir Bakış</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_cache</module>

<module>mod_disk_cache</module>

<module>mod_file_cache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>

<directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

<directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>

<directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>

<directive module="core">UseCanonicalName</directive>

<directive module="mod_negotiation">CacheNegotiatedDocs</directive>

</directivelist>

</related>

<p>Bir istek sonuçlanıncaya kadar <module>mod_cache</module> modülünde iki

aşamadan geçer. İlkinde <module>mod_cache</module> bir URL eşleme modülü

olarak çalışır ve URL önbellekteyse ve zaman aşımına uğramamışsa isteğin

doğrudan <module>mod_cache</module> tarafından sunulmasını sağlar.</p>

<p>Yani isteğin sunumu sırasında, isteğin örneğin,

<module>mod_proxy</module> veya <module>mod_rewrite</module> tarafından

ele alınması gerekse bile bu yapılmaz. Önbelleklenen içerik ilk alındığı

haliyle sunulur.</p>

<p>Eğer URL önbellekte yoksa, <module>mod_cache</module> isteği bir <a

href="filter.html">süzgece</a> tabi tutar. httpd içeriğin varlığını

saptamışsa içeriğin süzgeç tarafından sunulmasını sağladıktan sonra,

süzgeç içeriğin önbelleklenebileceğini saptamışsa gelecekte sunmak üzere

içeriği önbelleğe kaydeder.</p>

<p>Eğer URL önbellekte bulunmuş fakat içeriğin zaman aşımına uğradığı

anlaşılmışsa süzgeç yine de eklenir fakat bu kez

<module>mod_cache</module> önbellekteki sürümün hala geçerli olup

olmadığını saptamak için kaynağın bulunduğu sunucuya bir koşullu istek

gönderir. Önbellekteki sürüm hala geçerliyse temel verileri güncellenir

ve istek önbellekten sunulur. Önbellekteki sürüm artık geçerli değilse,

önbellekteki sürüm silinir ve süzgeç güncel içeriği önbelleğe kaydeder

ve isteği oradan sunar.</p>

<section>

<title>Önbelleğin Hızlandırılması</title>

<p>Yerel içerik önbelleklendiği takdirde <directive

module="core">UseCanonicalName</directive> yönergesine <code>On</code>

değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış

olduduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin

önbellek anahtarının bir parçası olarak kullanılmasıdır. Yönergeye

<code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal

konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her

meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>

<p>Önbellekleme, URL’nin dosya ismine dönüştürülmesi aşamasında

gerçekleştiğinden önbelleklenen belgeler sadece URL isteklerine bir

yanıt olarak sunulurlar. <a href="howto/ssi.html">Sunucu Taraflı

İçerikleri</a> kullanmazsanız genellikle bunun fazla bir önemi

olmaz.</p>

<example>

&lt;!-- Bu içerik önbelleklenebilir. --&gt;<br />

&lt;!--#include virtual="/dipnot.html" --&gt;<br />

<br />

&lt;!-- Bu içerik önbelleklenemez. --&gt;<br />

&lt;!--#include file="/bir/yol/dipnot.html" --&gt;

</example>

<p>Sunucu Taraflı İçerikleri kullanıyorsanız ve önbelleklemenin

sağladığı hız artışından da yaralanmak istiyorsanız içerik

yerleştirmek için <code>virtual</code> içerik türünü kullanınız.</p>

</section>

<section>

<title>Zaman Aşımı Süreleri</title>

<p>Önbellekli öğeler için öntanımlı zaman aşımı süresi bir saat olmakla

birlikte <directive module="mod_cache">CacheDefaultExpire</directive>

yönergesi kullanılarak bu değer kolaylıkla geçersiz kılınabilir. Bu

öntanımlı değer sadece içeriğin özgün kaynağı bir zaman aşımı süresi

veya son değişiklik tarihi belirtmediği takdirde kullanılır.</p>

<p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de

<code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa

<module>mod_cache</module> zaman aşımı süresini <directive

module="mod_cache">CacheLastModifiedFactor</directive> yönergesinin

nasıl kullanıldığına bakarak saptar.</p>

<p>Yerel içerik için, zaman aşımı süresini hassas olarak ayarlamak

gerekirse <module>mod_expires</module> kullanılabilir.</p>

<p>Zaman aşımı süresinin üst sınırı <directive

module="mod_cache">CacheMaxExpire</directive> yönergesi ile

belirlenebilir.</p>

</section>

<section>

<title>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</title>

<p>Önbellekteki içerik zaman aşımına uğrayıp, içerik sağlayıcıya veya

arka sunucuya özgün isteği aktarmak yerine ayrı bir istek yapılması

gereği httpd’nin şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>

<p>Bir istemcinin veya önbelleğin aynı içeriğin farklı sürümleri

arasında ayrım yapabilmesi için HTTP protokolü bazı başlık alanları

önerir. Örneğin, "Etag:" başlığıyla sunulan bir özkaynak için

"If-None-Match:" başlığıyla bir şartlı istek yapmak mümkün olduğu gibi

özkaynak "Last-Modified:" başlığıyla sunuluyorsa şartlı istek

"If-Modified-Since:" başlığıyla yapılabilir, vesaire.</p>

<p>Böyle bir şartlı istek yapıldığında yanıt koşulun içerikle eşleşip

eşleşmediğine bağlı olarak farklı olur. Eğer istek bir

"If-Modified-Since:" başlığıyla yapılmışsa ve içerik istekte

belirtilen zamandan önce değiştirilmemişse kısa ve öz olarak bir "304

Not Modified" (Bir değişiklik yok) iletisiyle yanıt verilir.</p>

<p>Aksi takdirde bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi

sunulur.</p>

<p>Önbellekleme ile ilgili şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci

olarak, böyle bir istek arkadaki sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de

aynıysa bunu saptamak kolay olur ve özkaynağın tamamını aktarma

külfetinden kurtulunur.</p>

<p>İkinci olarak, şartlı istekler arka sunucuda normalden daha az

faaliyete sebep olur. Durağan dosyalar için bu genellikle

<code>stat()</code> veya benzeri bir sistem çağrısıyla dosya

boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.

Böylelikle httpd yerel içeriği önbellekliyor olsa bile ve hatta

içerik zaman aşımına da uğrasa önbellekteki dosyada bir değişiklik

olmadığı takdirde içeriği önbellekten sunmak daha hızlı olacaktır.

Çünkü dosyayı önbellekten okumak, arka sunucudan okumaktan daha

hızlıdır (bu, bellekten okumayla diskten okumayı karşılaştırmak

gibidir).</p>

</section>

<section>

<title>Neler Önbelleklenebilir?</title>

<p>Evvelce bahsedildiği gibi httpd’de iki tür önbellekleme yapılır ve

bunlar farklı yöntemlerle çalışır. <module>mod_file_cache</module>

önbelleklemesinde dosyalar httpd başlatıldığı zamanki içerikle

saklanır. Bu modül tarafından önbelleğe alınmış bir dosya için istek

geldiğinde isteğin yolu kesilip önbellekteki dosya sunulur.</p>

<p><module>mod_cache</module> önbelleklemesinde işler biraz daha

karışıktır. Bir isteğe hizmet sunulurken istenen içerik evvelce

önbelleklenmemişse önbellekleme modülü önce içeriğin

önbelleklenebilirliğine bakar. Bir yanıtın önbelleklenebilirliğini

belirleyen koşullar şunlardır:</p>

<ol>

<li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <directive

module="mod_cache">CacheEnable</directive> ve <directive

module="mod_cache">CacheDisable</directive> yönergelerine bakınız.</li>

<li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>

<li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>

<li>İstek bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa yanıt önbelleğe

alınmayacaktır.</li>

<li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca

"Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya

"public" değerlerinden birini içermelidir.</li>

<li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir

sorgu dizgesi içeriyorsa yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde

açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe veya

"Cache-Control:" başlığının max-age veya max-age yönergesini

içermedikçe yanıt içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li><directive module="mod_cache">CacheIgnoreNoLastMod</directive>

yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum

koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"

başlıklarından birini veya "Cache-Control:" başlığının max-age veya

max-age yönergelerinden birini (en azından) içermesi gerekir.</li>

<li><directive module="mod_cache">CacheStorePrivate</directive>

yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt

"private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde

yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li>Benzer şekilde, <directive module="mod_cache"

>CacheStoreNoStore</directive> yönergesi kullanılmamışsa yanıt

"no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt

içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir

yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>

</ol>

</section>

<section>

<title>Neler Önbelleklenmemeli?</title>

<p>Kısaca, istek zamana aşırı bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa

HTTP uzlaşımıyla bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır.</p>

<p>İçeriği istekçinin IP adresine bağlı olarak değişen veya her beş

dakikada bir değişikliğe uğrayan bir devingen içeriğe sahipseniz böyle

bir içerik asla önbelleğe alınmamalıdır.</p>

<p>Diğer taraftan, içerik HTTP başlığındaki değerlere bağlı olarak

değişiyorsa içeriğin bir "Vary" başlığı kullanılarak akıllıca

önbelleklenmesi imkanı mevcuttur.</p>

</section>

<section>

<title>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</title>

<p>"Vary" başlıklı bir yanıt arka sunucudan istenirken

<module>mod_cache</module> tarafından alınmışsa akıllıca ele alınmaya

çalışılacaktır. Mümkünse, <module>mod_cache</module> gelecekte bu

içerikle ilgili isteklerin "Vary" başlıklı yanıtları olacağını

saptayacak ve önbellekten doğru içerikle yanıt verecektir.</p>

<p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>

<example>

Vary: negotiate,accept-language,accept-charset

</example>

<p><module>mod_cache</module> sadece accept-language ve accept-charset

başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>

</section>

</section>

<section id="security">

<title>Güvenlik Kaygıları</title>

<section>

<title>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</title>

<p><module>mod_cache</module> çoğunlukla bir karşı vekile sahip olmak

amacıyla kullanılır. Arka sunucunun sorgulanmasını gerektirmeyen tüm

istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Yerel

özkaynakların önbelleklenmesi söz konusu olduğunda httpd’nin güvenlik

modeli büyükçe bir değişikliğe uğrar.</p>

<p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında

taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <module>mod_cache</module>,

(işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen

gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli

yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir

deyişle, eğer <module>mod_cache</module> bir kısım içeriği önbelleğe

almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten

sunulacaktır.</p>

<p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin

veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.

Bunu <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

yönergesini veya <module>mod_expires</module> kullanarak

yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız

<module>mod_cache</module> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her

içeriği arabelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her

istemciye bunu sunacaktır.</p>

</section>

<section>

<title>Yerel İstismarcılar</title>

<p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan

önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya

içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. httpd’yi

çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini

akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm

içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması

önerilir.</p>

<p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle

tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.

<module>mod_disk_cache</module> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi

değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha

kolaydır.</p>

<p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle

karşılaştırıldığında daha yüksektir. <module>mod_disk_cache</module>

kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) httpd güvenlik

güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)

Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini

Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>

</section>

<section>

<title>Önbellek Zehirlenmeleri</title>

<p>httpd bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek

zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.

Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun arka sunucudan yanlış (ve

genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü

betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>

<p>Örneğin httpd’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS

önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan

httpd’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini

değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen

bir saldırı türüdür.</p>

<p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun

yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).

Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği

tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı

istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık

dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>

</section>

</section>

<section id="filehandle">

<title>Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_file_cache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>

<directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>

<directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

</directivelist>

</related>

<p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde

bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,

çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının

saklanması httpd’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. httpd’de tek türde

dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>

<section>

<title><code>CacheFile</code> yönergesi ile</title>

<p>httpd’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli

<module>mod_file_cache</module> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı

önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık

dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda

önbelleklenmesi, <directive module="mod_file_cache"

>CacheFile</directive> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek

sağlanabilir.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesi

belirtilen dosyanın httpd başlatıldığında açılmasını ve dosya için

yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını

sağlar.</p>

<example>

CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html

</example>

<p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız

işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili

sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesini

kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında isteğe

yansıtamazsınız. httpd dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle

sunar.</p>

<p>Eğer httpd çalışırken dosya silinmişse httpd ilk başlatıldığındaki

haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya

içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık dosya

sisteminde görünmüyor olsa bile httpd durdurulup dosya tanıtıcıları

kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest

kalmayacaktır.</p>

</section>

</section>

<section id="inmemory">

<title>Sistem Belleğinde Önbellekleme</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_file_cache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>

<directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

<directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>

</directivelist>

</related>

<p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak

en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha

kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak

ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel

süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından

etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde

gerçekleşir.</p>

<p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli

şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla

sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim

sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu

değildir. httpd’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek

olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde

işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske

takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>

<section>

<title>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</title>

<p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi

dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir

özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.

Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez

okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>

<example>

colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />

real 0m0.065s<br />

user 0m0.000s<br />

sys 0m0.001s<br />

colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />

real 0m0.003s<br />

user 0m0.003s<br />

sys 0m0.000s

</example>

<p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya

çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha

güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>

<p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu

önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.

Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için

httpd’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu

çıkarılabilir.</p>

<p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği

zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde

önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya saklarken

dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı olmadığından bu

durum httpd’ye büyük yarar sağlar.</p>

</section>

<p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca

yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin

httpd tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar

vardır.</p>

<section>

<title><code>MMapFile</code> yönergesi ile</title>

<p><module>mod_file_cache</module> modülü, bir durağan dosyanın

içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)

belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <directive

module="mod_file_cache" >MMapFile</directive> yönergesini sağlar.

httpd bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi

içeriğini kullanacaktır.</p>

<example>

MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html

</example>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesinde

olduğu gibi bu dosyalarda httpd başlatıldıktan sonra yapılacak bir

değişiklikten httpd’nin haberi olmayacaktır.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergesi

ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla

yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. httpd’nin çocuk

süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını

yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük önem

taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske

takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>

</section>

</section>

<section id="disk">

<title>Disk Üzerinde Önbellekleme</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_disk_cache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>

<directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

</directivelist>

</related>

<p><module>mod_disk_cache</module> modülü önbelleklemenin

<module>mod_cache</module> için disk üzerinde yapılmasını mümkün

kılar. Bbu önbellekleme akıllıca yapılır ve önbellekteki içerik

sadece geçerli kabul edildiği sürece sunulabilir.</p>

<p>Modül bu amaçla genelde şöyle kullanılır:</p>

<example>

CacheRoot /var/cache/apache/<br />

CacheEnable disk /<br />

CacheDirLevels 2<br />

CacheDirLength 1

</example>

<p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup

işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca

faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile

sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten

sunulmuş olacaklardır.</p>

<section>

<title>Önbellekte Saklamanın Anlamı</title>

<p><module>mod_disk_cache</module> öğeleri önbellekte saklamak için

istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok

sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,

port ve varsa CGI argümanlarından oluşur.</p>

<p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden

seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.

Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir

özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde

saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla

yetinilmez ve içerik <directive

module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive> ve <directive

module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive> yönergelerinin

değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>

<p><directive module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive>

yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki

özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma

örneğine uygun olarak

<code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek

getirilebilirdi.</p>

<p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek

dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının

büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.

<directive module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive>

yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64

alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu

sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz

olmadıkça <directive

module="mod_disk_cache">CacheDirLength</directive> için değer olarak

"1" belirtmenizi öneririz.</p>

<p><directive module="mod_disk_cache">CacheDirLevels</directive>

yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası

dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"

değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.

1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık

olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>

<p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL

hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise

sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>

<p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir

".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait

çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>

</section>

<section>

<title>Disk Önbelleğinin Bakımı</title>

<p><module>mod_disk_cache</module> zaman aşımına uğrayan önbellekli

içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı

hakkında bilgi vermez.</p>

<p>Bunun yerine httpd önbellek içeriğini düzenli aralıklarla

temizleyebilmeniz için <program>htcacheclean</program> adında bir araç

içerir. Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun

üzerinde <program>htcacheclean</program>’i hangi sıklıkta

çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler

genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>

<p><program>htcacheclean</program> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir

artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli

aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde

<program>htcacheclean</program>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla

sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla

kopyanın çalışıyor durumda olmaması için

<program>htcacheclean</program>’in çalıştırılma aralığını iyi

belirlemek gerekir.</p>

<p class="figure">

<img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600"

height="406" /><br />

<a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:

Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>

<p><module>mod_disk_cache</module> ne kadar önbellek alanı kullandığı

ile ilgili bir bilgi vermediğinden <program>htcacheclean</program>’in

bir temizlik sonrası yeterince büyük bir genişleme alanı kalacak

şekilde yapılandırılması önemlidir.</p>

</section>

</section>

</manualpage>