<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>

<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "style/manualpage.dtd">

<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="style/manual.tr.xsl"?>

<manualpage metafile="caching.xml.meta">

<title>Önbellek Kullanım Kılavuzu</title>

<summary>

<p>Bu belge <module>mod_cache</module>,

<module>mod_cache_disk</module>, <module>mod_file_cache</module>

modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>

için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil

olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve

yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache HTTPD sunucusunun önbellekleme

özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>

</summary>

<section id="introduction">

<title>Giriş</title>

<p>Apache HTTP sunucusu, sunucunun başarımını çeşitli yollarla arttırmak

üzere tasarlanmış bir dizi önbellekleme özelliğine sahiptir.</p>

<dl>

<dt>Üç durumlu RFC2616 HTTP önbelleklemesi</dt>

<dd>

<module>mod_cache</module> ve destek modülü

<module>mod_cache_disk</module> akılcı ve HTTP'ye uygun

önbellekleme sağlar. İçeriğin kendisi önbellekte saklanır ve

<module>mod_cache</module>, <a

href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"

>RFC2616'nın 13. bölümü</a>nde açıklandığı gibi, içeriğin

önbelleklenebilirliğini denetleyen çeşitli HTTP başlıklarının ve

seçeneklerinin tümünü onurlandırmayı hedefler.

Devingen yerel içerik veya vekalet edilen içerik ile ilgilendiğiniz

durumda veya muhtemel bir yavaş disk üzerinde yerel dosyalara

erişimi hızlandırmak ihtiyacında olduğunuz durumda

<module>mod_cache</module> hem basit hem de karmaşık önbellekleme

yapılandırmalarını hedefler.

</dd>

<dt>İki durumlu anahtar/değer paylaşımlı nesne önbellekleme</dt>

<dd>

<a href="socache.html">Paylaşımlı nesne önbellek API'si</a>

(socache) ve destek modülleri sunucu taraflı bir anahtar/değer

paylaşımlı nesne önbelleklemesi sağlar. Bu modüller SSL oturumları

ve kimlik doğrulama bilgileri gibi düşük seviyeli verileri

önbelleklemek için tasarlanmıştır. Destek modülleri verinin sunucu

tarafı bir paylaşımlı bellekte veya veri merkezi tarafı memcache

veya distcache gibi bir önbellekte saklanmasını mümkün kılar.

</dd>

<dt>Uzmanlaşmış dosya önbellekleme</dt>

<dd>

<module>mod_file_cache</module> dosyaların sunucunun başlatılması

sırasında belleğe yüklenmesi ile ilgilenir. Böylece dosyalara

erişim zamanını kısaltabilir, sıkça erişilen dosyaların dosya

tanıtıcılarını kaydedebilir, her istekte diske gitme ihtiyacını

ortadan kaldırır.

</dd>

</dl>

<p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin

olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine

Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>

belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>

</section>

<section id="http-caching">

<title>Üç durumlu RFC2616 HTTP önbelleklemesi</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_cache</module>

<module>mod_cache_disk</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>

<directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

<directive module="core">UseCanonicalName</directive>

<directive module="mod_negotiation">CacheNegotiatedDocs</directive>

</directivelist>

</related>

<p>HTTP protokolü

<a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"

>RFC2616'nın 13. bölümü</a>nde açıklanan satıriçi önbellekleme

mekanizması için yerleşik bir destek içerir ve bunun getirilerinden

yararlanmak için <module>mod_cache</module> modülü kullanılabilir.</p>

<p>İçeriğin taze olmadığı durumda içeriğin kaybolmasına sebep olan basit

iki durumlu anahtar/değer önbelleklemesinin tersine, HTTP önbelleği

eskimiş içeriği tutan ve bu eski içeriğin değişip değişmediğini özgün

sunucuya soran ve duruma göre onu tekrar taze duruma getiren bir

mekanizma içerir.</p>

<p>HTTP önbelleğinde bulunan bir girdi şu üç durumdan birinde olabilir:</p>

<dl>

<dt>Taze</dt>

<dd>

İçerik yeteri kadar yeni (<strong>tazelik ömrü</strong>nden daha genç)

ise <strong>taze</strong> sayılır. Bir HTTP önbelleği böyle bir içeriği

özgün sunucuya birşey sormadan sunabilir.

</dd>

<dt>Bayat</dt>

<dd>

<p>İçerik çok eski (<strong>tazelik ömrü</strong>nden daha yaşlı)

ise <strong>bayat</strong> sayılır. Bir HTTP önbelleği böyle bir

içeriği istemciye sunmadan önce özgün sunucuya bağlanıp bayat içeriğin

hala yeterince taze olup olmadığına bakmalıdır. Özgün sunucu, içerik

geçersizse yenisini gönderecektir, aksi takdirde, (ideal olanı budur)

içeriğin hala geçerli olduğunu belirten bir kod ile yanıt verecektir.

İçerik tekrar taze hale gelince süreç kaldığı yerden devam eder.</p>

<p>HTTP protokolü belli koşullar altında önbelleğin bayat içeriği

sunmasına izin vermez. Örneğin, bir içeriği özgün sunucuda tazeleme

çabasının bir 5xx hatasıyla başarısız olması veya başka bir tazeleme

isteğinin henüz sonuçlanmamış olması bu çeşit koşullardandır. Bu

durumlarda yanıta bir <code>Warning</code> başlığı eklenir.</p>

</dd>

<dt>Yok</dt>

<dd>

Önbellekte yer kalmazsa yer açmak için içeriğin silinmesi seçenek

dahilindedir. İçerik taze olsun olmasın her zaman silinebilir. Önlem

olarak <program>htcacheclean</program> elle veya bir artalan süreci

olarak çalıştırılabilir. Böylece önbelleğin boyutunun belirtilen

boyutta veya belirtilen dosya düğümü sayısında kalması sağlanabilir.

Araç içeriği silerken bayat içeriğe öncelik verir.

</dd>

</dl>

<p>HTTP önbelleklemesinin çalışması ile ilgili bütün ayrıntılar

<a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"

>RFC2616'nın 13. bölümünde</a> bulunabilir.</p>

<section>

<title>Sunucu ile etkileşim</title>

<p><module>mod_cache</module> modülü

<directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive> yönergesinin

değerine bağlı olarak iki olası yerde sunucuya bağlanır:

</p>

<dl>

<dt>Çabuk eylem aşaması</dt>

<dd>

<p>Bu aşama çok erken gerçekleşen bir aşama olup isteğin işlenmesi

sırasında isteğin çözümlenmesinin hemen sonrasıdır. İçerik

önbellekte mevcutsa hemen sunulur ve geri kalan istek işleme işlemi

iptal edilir.</p>

<p>Bu senaryoda önbellek sunucunun önüne vidalanmış gibi

davranır.</p>

<p>Sunucuda gerçekleşecek bir dizi işlemin büyük çoğunluğunun

yapılmadan geçilmesi nedeniyle bu en yüksek başarımlı kiptir.

Bu kip ayrıca, sunucu işlemlerinin kimlik doğrulama ve yetkilendirme

aşamalarının da yapılmadan geçilmesini sağlar. Bu bakımdan bu kip

seçilirken bu durum dikkate alınmalıdır.</p>

</dd>

<dt>Normal eylem aşaması</dt>

<dd>

<p>Bu aşama geç bir aşama olup, isteğin tamamen işlenmesinin

sonrasıdır.</p>

<p>Bu senaryoda önbellek sunucunun arkasına vidalanmış gibi

davranır.</p>

<p>Bu kip en esneğidir. Önbelleğin, süzme zincirinin hassas olarak

denetlenen bir noktasında oluşması sağlanabilir ve önbelleklenen

içerik istemciye gönderilmeden önce süzülüp

kişiselleştirilebilir.</p>

</dd>

</dl>

<p>URL önbellekte yoksa <module>mod_cache</module> modülü yanıtı

önbelleğe kaydetme aşamasında süzgeç yığıtına bir

<a href="filter.html">süzgeç</a> ekler ve geri çekilerek normal istek

işlemlerinin devam etmesine izin verir. İçeriğin önbelleklenebilir

olduğu saptanırsa içerik gelecekte sunulmak üzere önbelleğe

kaydedilir, aksi takdirde içerik yok sayılır.</p>

<p>Önbellekteki içerik bayatsa, <module>mod_cache</module> modülü

isteği bir <strong>koşullu istek</strong> haline getirir. Özgün

sunucu normal bir yanıt verirse bu yanıt mevcut içeriğin yerine

önbelleklenir. Özgün sunucu bir <code>304 Not Modified</code> yanıtı

verirse içerik tekrar taze olarak imlenir ve önbellekteki içerik

süzgeç tarafından kaydedilmeden sunulur.</p>

</section>

<section>

<title>Önbelleğin Hızlandırılması</title>

<p>Bir sanal konak birçok farklı sunucu takma adından biri olarak

bilindiği takdirde <directive

module="core">UseCanonicalName</directive> yönergesine <code>On</code>

değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış

olduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin

önbellek anahtarının içinde kullanılmasıdır. Yönergeye

<code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal

konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her

meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>

</section>

<section>

<title>Tazelik Ömrü</title>

<p>Önbelleklenmek üzere tasarlanmış iyi biçimli bir içerik tazelik ömrünü

<code>Cache-Control</code> başlığının <code>max-age</code> veya

<code>s-maxage</code> alanlarıyla ya da bir <code>Expires</code>

başlığını içererek bildirmelidir.</p>

<p>Aynı zamanda, özgün sunucunun tanımladığı tazelik ömrü, bir istemci

tarafından istekte bir <code>Cache-Control</code> başlığı kullanılarak

geçersiz kılınmak istenebilir. Bu durumda hangi tazelik ömrü daha

kısaysa o geçerli olur.</p>

<p>Tazelik ömrü istekte veya yanıtta mevcut değilse öntanımlı bir tazelik

ömrü kullanılır. Öntanımlı tazelik ömrü önbellekli içerik için bir saat

olmakla birlikte <directive

module="mod_cache">CacheDefaultExpire</directive> yönergesi

kullanılarak kolayca değiştirilebilir.</p>

<p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de

<code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa

<module>mod_cache</module> tazelik ömrünü <directive

module="mod_cache">CacheLastModifiedFactor</directive> yönergesine

bakarak saptar.</p>

<p>Yerel içerik için, ya da kendi <code>Expires</code> başlığını

tanımlamayan uzak içerik için tazelik ömrünü <code>max-age</code> ve

<code>Expires</code> ekleyerek hassas olarak ayarlamak

için <module>mod_expires</module> kullanılabilir.</p>

<p>Tazelik ömrünün üst sınırı <directive

module="mod_cache">CacheMaxExpire</directive> yönergesi ile

belirlenebilir.</p>

</section>

<section>

<title>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</title>

<p>Önbellekteki içeriğin zaman aşımına uğrayıp bayat hale gelmesi,

httpd’nin özgün isteği aktarmak yerine isteği değişikliğe uğratarak

şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>

<p>Özgün önbellekli yanıtta bir <code>ETag</code> başlığı mevcutsa,

<module>mod_cache</module> modülü özgün sunucuya yapılan isteğe

bir <code>If-None-Match</code> başlığı ekler.

Özgün önbellekli yanıtta bir <code>Last-Modified</code> başlığı

mevcutsa, <module>mod_cache</module> modülü özgün sunucuya yapılan

isteğe bir <code>If-Modified-Since</code> başlığı ekler. Bunlardan

birinin varlığı isteği <strong>koşullu</strong> yapar.</p>

<p>Bir koşullu istek özgün sunucu tarafından alındığında, özgün sunucu

<code>ETag</code> veya <code>Last-Modified</code> başlığının isteğe

uygun olarak değişip değişmediğine bakmalıdır. Değişmemişse, özgün

sunucu kısa ve öz bir "304 Not Modified" yanıtı ile yanıt vermelidir.

Bunun önbellekteki anlamı şudur: Eskimiş içerik hala tazedir ve içerik

yeni tazelik ömrüne ulaşıncaya kadar sonraki isteklerde

kullanılmalıdır.</p>

<p>İçerik değişmişse, bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi

sunulur.</p>

<p>Şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci olarak, böyle bir istek

özgün sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de aynıysa bunu saptamak kolay

olur ve özkaynağın tamamını aktarma külfetinden kurtulunur.</p>

<p>İkinci olarak, iyi tasarlanmış bir özgün sunucu, koşullu istekler tam

bir yanıt üretmekten önemli ölçüde ucuz olacak şekilde tasarlanmış

olacaktır. Durağan dosyalar için bu genellikle

<code>stat()</code> veya benzeri bir sistem çağrısıyla dosya

boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.

Böylelikle, yerel içeriği bir değişiklik olmadığı takdirde önbellekten

sunmak daha hızlı olacaktır.</p>

<p>Özgün sunucular koşullu istekleri desteklemek için her türlü çabayı

göstermelidir. Ancak, koşullu istekler desteklenmiyorsa, özgün sunucu

istek koşullu değilmiş gibi yanıt vermeli, önbellek ise, içerik

değişmiş ve yani içerik önbelleğe kaydedilmiş gibi yanıt vermelidir. Bu

durumda, önbellek basit bir iki durumlu (içerik ya tazedir ya da

silinmiş) önbellek gibi davranacaktır.</p>

</section>

<section>

<title>Neler Önbelleklenebilir?</title>

<p>HTTP önbelleğin tarafından önbelleklenebilecek içerik

<a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html#sec13.4">

RFC2616 Section 13.4 Response Cacheability</a> belgesinde tanımlanmış

olup, bunlar şöyle özetlenebilir:</p>

<ol>

<li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <directive

module="mod_cache">CacheEnable</directive> ve <directive

module="mod_cache">CacheDisable</directive> yönergelerine bakınız.</li>

<li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>

<li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>

<li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca

"Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya

"public" değerlerinden birini içermelidir, aksi takdirde

önbelleklenmez.</li>

<li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir

sorgu dizgesi içeriyorsa yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde

açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe veya

"Cache-Control:" başlığının max-age veya max-age yönergesini

içermedikçe yanıt içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li><directive module="mod_cache">CacheIgnoreNoLastMod</directive>

yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum

koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"

başlıklarından birini veya "Cache-Control:" başlığının "max-age" veya

"s-maxage" yönergelerinden birini (en azından) içermesi gerekir.</li>

<li><directive module="mod_cache">CacheStorePrivate</directive>

yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt

"private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde

yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li>Benzer şekilde, <directive module="mod_cache"

>CacheStoreNoStore</directive> yönergesi kullanılmamışsa yanıt

"no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt

içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

<li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir

yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>

</ol>

</section>

<section>

<title>Neler Önbelleklenmemeli?</title>

<p>İçerik zamana bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa HTTP uzlaşımıyla

bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır. Bu içerik önbelleklenemeyeceğini

<code>Cache-Control</code> başlığını kullanarak sunucuya

bildirmelidir.</p>

<p>İçerik sıkça değişiyorsa, tazelik ömrü dakikalar veya saniyelerle

ifade ediliyorsa, içerik yine de önbelleklenebilir. Ancak, tam

yanıtların düzenli olarak üretilmemesinin temini için özgün sunucunun

<strong>koşullu istekleri</strong> doğru olarak desteklemesi

sağlanmalıdır.</p>

<p>İstemcinin sağladığı istek başlıklarına dayanarak değişen içerik,

<code>Vary</code> yanıt başlığının akıllıca kullanımıyla

önbelleklenebilir.</p>

</section>

<section>

<title>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</title>

<p>Özgün sunucu, istekteki başlık değerlerine dayanarak farklı

içeriklerle yanıt vermeye ayarlandığı takdirde, örneğin aynı URL'de

farklı dillerde içerik sunmak gibi, HTTP'nin önbellekleme mekanizması

aynı URL'de aynı sayfanın değişik sürümlerini önbelleklemeyi mümkün

kılar.</p>

<p>Bu özgün sunucu tarafından bir <code>Vary</code> başlığı eklenerek

yapılır. Bir sayfanın farklı sürümleri arasındaki farkları saptarken

önbellek tarafından hangi başlıkların hesaba katılacağını

<code>Vary</code> başlığı belirler.</p>

<p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>

<example>

Vary: negotiate,accept-language,accept-charset

</example>

<p><module>mod_cache</module> sadece accept-language ve accept-charset

başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>

<p>İçeriğin farklı sürümleri yan yana önbelleklenebilir.

<module>mod_cache</module> modülü <code>Vary</code> başlığını

kullanarak başlıkta listelenmiş istek başlıklarının uygun değerlerini

saptar ve istemciye hangi sürümle yanıt verileceğine karar verir.</p>

</section>

<section id="disk">

<title>Disk Üzerinde Önbellekleme</title>

<p><module>mod_cache</module> modülü önbelleği yönetmek için çeşitli

depolama ortamlarına özgü gerçeklenimleri kullanır. Diske önbellekleme

desteğini <module>mod_cache_disk</module> sağlar.</p>

<p>Tipik olarak modül şöyle yapılandırılır:</p>

<example>

CacheRoot /var/cache/apache/<br />

CacheEnable disk /<br />

CacheDirLevels 2<br />

CacheDirLength 1

</example>

<p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup

işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca

faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile

sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten

sunulmuş olacaklardır.</p>

</section>

<section>

<title>Önbellekte Saklamanın Anlamı</title>

<p><module>mod_cache_disk</module> öğeleri önbellekte saklamak için

istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok

sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,

port ve varsa CGI argümanlarından başka <code>Vary</code> başlığında

tanımlı elemanlardan oluşur.</p>

<p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden

seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.

Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir

özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde

saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla

yetinilmez ve içerik <directive

module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive> ve <directive

module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> yönergelerinin

değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>

<p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>

yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını ve <directive

module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> her dizinde kaç

karakter olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki

özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma

örneğine uygun olarak

<code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek

getirilebilirdi.</p>

<p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek

dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının

büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.

<directive module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive>

yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64

alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu

sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz

olmadıkça <directive

module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> için değer olarak

"1" belirtmenizi öneririz.</p>

<p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>

yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası

dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"

değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.

1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık

olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>

<p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL

hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise

sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>

<p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir

".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait

çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>

</section>

<section>

<title>Disk Önbelleğinin Bakımı</title>

<p><module>mod_cache_disk</module> zaman aşımına uğrayan önbellekli

içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı

hakkında bilgi vermez.</p>

<p>Bunun yerine httpd önbellek içeriğini düzenli aralıklarla

temizleyebilmeniz için <program>htcacheclean</program> adında bir araç

içerir. Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun

üzerinde <program>htcacheclean</program>’i hangi sıklıkta

çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler

genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>

<p><program>htcacheclean</program> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir

artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli

aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde

<program>htcacheclean</program>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla

sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla

kopyanın çalışıyor durumda olmaması için

<program>htcacheclean</program>’in çalıştırılma aralığını iyi

belirlemek gerekir.</p>

<p>Ayrıca, <program>htcacheclean</program> için uygun bir "nice" seviyesi

seçilmesi önerilr. Böylece, sunucu çalışırken aracın ölçüsüz disk g/ç

yapmasına sebebiyet verilmemiş olur.</p>

<p class="figure">

<img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600"

height="406" /><br />

<a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:

Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>

<p><module>mod_cache_disk</module> ne kadar bellek kullanıldığı hakkında

bilgi vermediğinden, <program>htcacheclean</program>'in bir temizliğin

ardından yeterli bir büyüme alanı kalacak şekilde yapılandırılması

temin edilmelidir.</p>

</section>

</section>

<section id="socache-caching">

<title>İki durumlu Anahtar/Değer Paylaşımlı Nesne Önbellekleme</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_authn_socache</module>

<module>mod_socache_dbm</module>

<module>mod_socache_dc</module>

<module>mod_socache_memcache</module>

<module>mod_socache_shmcb</module>

<module>mod_ssl</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_authn_socache">AuthnCacheSOCache</directive>

<directive module="mod_ssl">SSLSessionCache</directive>

<directive module="mod_ssl">SSLStaplingCache</directive>

</directivelist>

</related>

<p>Apache HTTP sunucusu, SSL oturumları, kimlik doğrulama bilgileri gibi

önbelleklenebilen özel bilgiler için <a href="socache.html">socache</a>

arayüzü içinde düşük seviyeli bir paylaşımlı nesne önbelleğine

sahiptir.</p>

<p>Her gerçeklenime uygun ek modüller de sağlanmıştır:</p>

<dl>

<dt><module>mod_socache_dbm</module></dt>

<dd>DBM tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>

<dt><module>mod_socache_dc</module></dt>

<dd>Distcache tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>

<dt><module>mod_socache_memcache</module></dt>

<dd>Memcache tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>

<dt><module>mod_socache_shmcb</module></dt>

<dd>Paylaşımlı belleğe dayalı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>

</dl>

<section id="mod_authn_socache-caching">

<title>Kimlik Doğrulama Bilgilerinin Önbelleklenmesi</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_authn_socache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_authn_socache">AuthnCacheSOCache</directive>

</directivelist>

</related>

<p><module>mod_authn_socache</module> modülü kimlik doğrulama araçlarının

yükünün hafifletilmesini, kimlik doğrulama sonucunun önbelleklenmesini

sağlar.</p>

</section>

<section id="mod_ssl-caching">

<title>SSL Oturumlarının Önbelleklenmesi</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_ssl</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_ssl">SSLSessionCache</directive>

<directive module="mod_ssl">SSLStaplingCache</directive>

</directivelist>

</related>

<p><module>mod_ssl</module> modülü, oturum önbelleği ve önbellek

zımbalaması sağlamak için <code>socache</code> arayüzünü kullanır.</p>

</section>

</section>

<section id="file-caching">

<title>Uzmanlaşmış Dosya Önbellekleme</title>

<related>

<modulelist>

<module>mod_file_cache</module>

</modulelist>

<directivelist>

<directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>

<directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>

</directivelist>

</related>

<p>Dosya sisteminin yavaş olabildiği veya dosya tanıtıcılarının

kullanımının pahalıya mal olduğu sistemlerde, sunucunun başlatılması

sırasında dosyaların belleğe yüklenmesi seçeneği vardır.</p>

<p>Dosyaların açılmasının yavaş olduğu sistemlerde, dosyaların sunucunun

başlatılması sırasında açılması ve dosya tanıtıcısını önbelleklenmesi

seçeneği vardır. Bu seçeneklerin duruk dosyalara erişimin yavaş olduğu

sistemlere de bir yardımı olabilir.</p>

<section id="filehandle">

<title>Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</title>

<p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde

bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,

çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının

saklanması httpd’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. httpd’de tek

türde dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>

<section>

<title><code>CacheFile</code> yönergesi ile</title>

<p>httpd’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli

<module>mod_file_cache</module> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı

önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık

dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda

önbelleklenmesi, <directive module="mod_file_cache"

>CacheFile</directive> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek

sağlanabilir.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesi

belirtilen dosyanın httpd başlatıldığında açılmasını ve dosya için

yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını

sağlar.</p>

<example>

CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html

</example>

<p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız

işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili

sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesini

kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında

isteğe yansıtamazsınız. httpd dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle

sunar.</p>

<p>Eğer httpd çalışırken dosya silinmişse httpd ilk başlatıldığındaki

haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya

içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık

dosya sisteminde görünmüyor olsa bile httpd durdurulup dosya

tanıtıcıları kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest

kalmayacaktır.</p>

</section>

</section>

<section id="inmemory">

<title>Sistem Belleğinde Önbellekleme</title>

<p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak

en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha

kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak

ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel

süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından

etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde

gerçekleşir.</p>

<p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli

şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla

sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim

sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu

değildir. httpd’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek

olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde

işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske

takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>

<section>

<title>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</title>

<p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi

dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir

özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.

Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez

okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>

<example>

colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />

real 0m0.065s<br />

user 0m0.000s<br />

sys 0m0.001s<br />

colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />

real 0m0.003s<br />

user 0m0.003s<br />

sys 0m0.000s

</example>

<p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya

çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha

güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>

<p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu

önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.

Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için

httpd’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu

çıkarılabilir.</p>

<p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği

zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde

önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya

saklarken dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı

olmadığından bu durum httpd’ye büyük yarar sağlar.</p>

</section>

<p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca

yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin

httpd tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar

vardır.</p>

<section>

<title><code>MMapFile</code> yönergesi ile</title>

<p><module>mod_file_cache</module> modülü, bir durağan dosyanın

içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)

belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <directive

module="mod_file_cache" >MMapFile</directive> yönergesini sağlar.

httpd bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi

içeriğini kullanacaktır.</p>

<example>

MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html

</example>

<p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>

yönergesinde olduğu gibi bu dosyalarda httpd başlatıldıktan sonra

yapılacak bir değişiklikten httpd’nin haberi olmayacaktır.</p>

<p><directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergesi

ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla

yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. httpd’nin çocuk

süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını

yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük

önem taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske

takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>

</section>

</section>

</section>

<section id="security">

<title>Güvenlik Kaygıları</title>

<section>

<title>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</title>

<p><directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive>

yönergesine <code>On</code> değerinin atandığı öntanımlı durumda

<module>mod_cache</module> kullanımı, daha çok sunucunun önüne

vidalanmış önbelleklemeli bir karşı vekile sahip olmak gibidir. Özgün

sunucunun bir harici önbellekmiş gibi sorgulanmasını gerektirmeyen tüm

istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Bu durum

httpd'nin güvenlik modelini büyük ölçüde değiştirir.</p>

<p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında

taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <module>mod_cache</module>,

(işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen

gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli

yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir

deyişle, eğer <module>mod_cache</module> bir kısım içeriği önbelleğe

almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten

sunulacaktır.</p>

<p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin

veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.

Bunu <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>

yönergesini veya <module>mod_expires</module> modülünü kullanarak

yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız

<module>mod_cache</module> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her

içeriği önbelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her

istemciye bunu sunacaktır.</p>

<p><directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive>

yönergesine <code>Off</code> atandığı takdirde, istek işleme

aşamalarının tamamı yerine getirilir ve güvenlik modeli değişmeden

kalır.</p>

</section>

<section>

<title>Yerel İstismarcılar</title>

<p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan

önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya

içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. httpd’yi

çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini

akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm

içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması

önerilir.</p>

<p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle

tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.

<module>mod_cache_disk</module> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi

değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha

kolaydır.</p>

<p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle

karşılaştırıldığında daha yüksektir. <module>mod_cache_disk</module>

kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) httpd güvenlik

güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)

Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini

Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>

</section>

<section>

<title>Önbellek Zehirlenmeleri</title>

<p>httpd bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek

zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.

Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun özgün sunucudan yanlış (ve

genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü

betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>

<p>Örneğin httpd’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS

önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan

httpd’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini

değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen

bir saldırı türüdür.</p>

<p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun

yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).

Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği

tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı

istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık

dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>

</section>

<section>

<title>Hizmet Reddi / Önbelleğin Engellenmesi</title>

<p>Vary mekanizması aynı URL'nin çok sayıda sürümünün yan yana

önbelleklenmesini mümkün kılar. İstemci tarafından sağlanan başlık

değerlerine bağlı olarak, önbellek istemciye gönderilecek doğru yanıtı

bulacaktır. Normal kullanımda olası değerlerin çok geniş olduğunun

bilindiği durumda bir başlığı (örn, <code>User-Agent</code>)

değişikliğe uğratma çabası bu mekanizmayı bir sorun haline getirebilir.

Sitenin tanınırlığına bağlı olarak aynı URL'nin binlerce hatta

milyonlarca önbellek girdisi oluşabilir ve bunlar önbellekteki diğer

girdilerin yerini alabilir.</p>

<p>Diğer yandan, belli bir özkaynağın URL'sinin her istekte

değiştirilmesi ihtiyacı ortaya çıkabilir. Bu normalde URL dizgesine bir

"cachebuster" dizgesi eklenerek yapılır. Bu içerik sunucu tarafından

anlamlı bir tazelik ömrüyle önbelleklenebilir olarak imlenmişse bu

girdiler kısa zamanda önbellekteki meşru girdilerin yerini alabilir.

<module>mod_cache</module> modülü bunun önlenmesi için <directive

module="mod_cache">CacheIgnoreURLSessionIdentifiers</directive>

yönergesine sahipse de bu yönerge, yoldaki vekillerin veya tarayıcı

önbelleklerinin aynı hizmet reddi saldırısına maruz kalmamaları için

dikkatle kullanılmalıdır.</p>

</section>

</section>

</manualpage>